مفصل زانو حساسترین مفصل بدن است که حدود 80% وزن بدن انسان را تحمل می کند. در ورزش کوهنوردی این مفصل تحت فشار بسیاری است و در طی یک روز فعالیت ورزشی کوهنوردی شاید در حد 50 تن وزن و فشار را تحمل می کند. بی احتیاطی در نحوه مراقبت از مفصل زانو بسیاری از کوهنوردان را از ادامه پرداختن به ورزش کوهنوردی محروم کرده است و این کوهنوردان مجبور هستند به ورزشهای دیگری در سطح شهر روی بیاورند. آشنایی با مفصل زانو و کارکرد آن می تواند توجه شما را به مراقبت بیشتر از این مفصل جلب کرده و باعث ادامه ورزش کوهنوردی برای سالیان سال گردد.

سه استخوان در تشکیل مفصل زانو شرکت دارند:

• - در بالا استخوان ران و در پائین استخوان درشت نی و در جلو استخوان کشکک در تشکیل مفصل زانو شرکت می کنند.
• - استخوان نازک نی در تشکیل مفصل زانو شرکت ندارند اما درست در مجاورت بخش خارجی مفصل زانو قرار دارد.

آناتومی زانو

• مفصل زانو جزء مفاصل متحرک است که از به هم رسیدن استخوان ران و استخوان درشت نی به وجود می آید و به وسیله رباط ها ( لیگامان ها ) به همدیگر مفصل میشوند .
• مفصل زانو مفصلی لو لائی است که از کندیل های استخوان ران و درشت نی و سطح پشتی کشکک درست شده است .
• این مفصل دارای حرکات تا شدن ( فلکسیون ) باز شدن ( اکستانسیون ) و به هنگام خم بودن زانو کمی هم حرکات پهلویی یا جانبی دارد .
• این مفصل بزرگترین مفصل بدن است که از اهمیت زیادی برخوردار است و به خاطر حرکات زیاد و تحمل وزن بدن در معرض آسیب دیدگی قرار دارد .
• مفصل زانو توسط یک کپسول مفصلی بزرگ و به کمک رباطها ، مینیسک ها و عضلات آن منطقه  تقویت و محافظت می شود .
• غضروف های مفصلی از تماس مستقیم استخوان ها با هم جلو گیری می کند و در نتیجه مفصل از آسیب دیدگی محافظت می شود .

تاندونها عضلات را به استخوانها متصل میکنند

رباطها  دو استخوان را به یکدیگر متصل میکنند

رباطها Ligaments

• رباط ها باندهای فیبری هستند که دو استخوان را بهم ارتباط و متصل می کنند.
• زانو  4  رباط مهم دارد که این 4 رباط استخوان ران را به استخوان درشت نی محکم متصل می کنند و پایداری استاتیک مفصل زانو را تامین می کنند.
• رباطهای صلیبی   قدامی و خلفی سبب پایداری مفصل زانو در حرکات به سمت جلو و عقب و ضربات در این جهات و نیز پایداری مفصل زانو در برابر حرکات چرخشی اعمال شده به زانو می شوند.
• رباطهای جانبی   داخلی و خارجی که در طرفین زانو قرار دارند هم سبب پایداری مفصل زانو در برابر اعمال نیرو به سمت خارج و داخل زانو می شوند .

تاندونها TENDONS

• تاندونها عضلات را به استخوان اتصال میدهند.
• تاندون عضله چهار سر رانی ( جلوی ران )‌ در پائین در جلوی مفصل زانو به استخوان کشکک اتصال می یابد و ادامه آن در پائین کشکک به استخوان درشت نی اتصال می یابد. عمل عضله چهار سر رانی باز کردن زانو می باشد.

غضروفها

• به ساختمانهای  غضروفی  زانو  منیسک  می گويند
• هر  زانو ۲ مینیسک دارد؛ داخلی و خارجی
• مینیسک ها تکه هایی نعل اسبی شکل از غضروف هستند که مانند یک بالشتک بین استخوان فمور ( ران ) و ساق پا قرار گرفته اند و نیروهایی را که به زانو وارد می شوند، جذب می کنند تا فشار کمتری به مفصل  وارد  شود و سبب افزایش  سطح تماس در استخوان فوق  و افزایش پایداری مفصل  زانو می شوند .

بورسها

• بورس یک کیسه کوچک حاوی مایع است که سبب تسهیل حرکات مفصلی می شوند.
• زانو سه بورس دارد که عبارتند از : بورس کشکک ( جلوی کشکک و زیر پوست ) و بورس زیر کشکک و بورس غازی (Anserine) که در سمت داخل زانو حدود 2 اینچ زیر مفصل زانو قرار دارد.

توجه : همواره باید توجه داشت که دردی که در زانو احساس می شود می تواند ناشی از درد واقعی زانو باشد یا یک درد ارجاعی از ناحیه کمر, ران و یا مچ پا باشد.

شایع ترین مکانیسم های آسیب در مفصل زانو

• ضربه ای که از جانب خارجی به مفصل زانو وارد می شود یا از جانب داخل به پنجه اصابت می کند
• ضربه ای که از جانب داخل به مفصل زانو وارد می شود یا از جانب خارج به پنجه اصابت می کند
• ضربه ای که ناشی از باز یا خم شدن بیش از حد مفصل زانو است
• حرکت چرخشی بدون برخورد بدنی

آسیبهای زانو در کوهنوردی

- اکثر آسیبهای زانو در کوهنوردی هنگام گذر از سرازیری ها بوجود میایند

-  پیچ خوردگی زانو

-  سقوط از بلندی ؛ ضربه

-  عدم استفاده از باتوم ها ( استفاده نادرست )

-  ندانستن یا انجام ندادن تکنیک های صحیح حرکتی

-  استراحت های مناسب و به موقع بویژه در سرازیری ها

-  تداوم فشارهای شدید علیرغم وجود علایم هشدار دهنده

****************************************

زانو توسط عضلات مختلفی حمایت میشود  وهر چه این عضلات

قوی تر باشند ؛ احتمال آسیب دیدگی زانو کمتر میشود .

علل درد مزمن زانو

آرتروز

• تعریف : به تخریب غضروف مفصلی زانو آرتروز زانو می گویند. در فرم شدید این بیماری منیسک ها که غضروفی اند بطور کامل از بین می روند و دو استخوان ران و درشت نی به یکدیگر سایش پیدا می کنند .
• نشانه ها : آرتروز زانو سبب درد مزمن زانو می شود که با فعالیت زانو این درد تشدید میگردد.
• درمان : هدف از درمان در آرتروز کنترل درد است که می توا ند با تقویت عضلات حول مفصل زا نو یا استفاده از داروهای ضد درد و در موارد شدید تعویض مفصل زانو انجام گیرد.

عفونت

• تعریف :  ورود عامل عفونی ( معمولاً باکتری )  به فضای مفصلی  را  گویند که  سبب ایجاد  عفونت  زانو می شود.
• نشانه ها :  درد شدید زانو بهمراه تورم  و قرمزی  آن  .  همچنین اغلب فرد دچار تب  و گاهی  دچار  لرز   می شود.
• درمان : شامل تجویز آنتی بیوتیک برای از بین بردن عامل بیماری و گاهی تخلیه با سوزن مایع مفصلی است.

کندرومالاسی کشکک ( نرمی غضروفی )

• تعریف : سایش کشکک به قسمت داخلی یا خارجی انتهای تحتانی ران که موجب فشار به غضروف سطح داخلی کشکک و آسیب به آن شود.
• علائم : این عارضه بیشتر در خانمهای جوان و نیز در ورزشکاران از هر دو جنس رخ می دهد. سایش مداوم سطوح مفصلی بین کشکک و ران سبب التهاب و تخریب غضروف مفصلی می شود که سبب درد همراه با فعالیت و درد بدنبال نشستن طولانی در زانو می شود .
• درمان : در موارد  خفیف با  اصول اولیه درمان  ( استراحت , یخ درمانی , بالا نگه داشتن و فشار موضعی ) و استفاده از داروهای ضد التهابی درمان صورت می گیرد .
• همچنین تقویت عضله چهار سر رانی در جلوی ران می تواند آنرا بهبود بخشد .

ازگود - اشلاتر osgood-schlater

(کندگی ضریح استخوان از برجستگی استخوان درشت نی)

• تعریف : بیماری ازگودشلاتر به شرایطی گفته می شود که محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت نی محل التهاب و عدم یکپارچگی استخوان شود
• علائم : درد در محل اتصال به استخوان درشت نی در هنگام اعمال فشار و پس ازآن هنگامی که عضله چهارسرران در برابر مقاومت منقبض می شود، درد تحریک می شود. تورم و حساسیت در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت نی.معاینه با اشعه ایکس ممکن است وجود تکه های استخوانی و تغییرات التهابی در برجستگی درشت نی را نشان دهد.
• درمان : فرد باید استراحت کند.از گرمای موضعی و نگهدارنده های گرما استفاده کند.از اجرای حرکتهایی که موجب تحریک درد می شود نیز اجتناب کند.

بورسیت

• تعریف : در نتیجه ضربات, عفونت و استفاده مکرر از زانو بصورتی که زانو به زمین فشرده شود می تواند منجر به التهاب بورس های زانو شود.
• نشانه ها : شایعترین بورسی که دچار التهاب می شود بورس جلوی کشکک است که در  افرادی که زیاد زانو می زنند مثل خدمتکاران یا آنها که زیاد فرش می شویند دیده می شود و منجر به درد جلوی زانو و التهاب و قرمزی می شود. همچنین التهاب بورس غازی که در زیر و داخل مفصل زانو قرار دارد در افراد چاق و زنان شایعتر است و سبب درد  قسمت داخل و پائین زانو بخصوص در شب و در هنگام خم شدن زانو می شود.
• درمان : درمان بر پایه اصول اولیه مراقبتی شامل بالا نگه داشتن, استراحت, فشار موضعی  و یخ درمانی  است  و  گاهی هم  از   داروهای ضد  درد غیر استروئیدی  (  ایبوبروفن  و استامینوفن) استفاده می شود. در موارد شدید گاهی از تزریق کورتون به داخل بورس استفاده می شود.

نحوه درمان و برخورد با آسیب های زانو

• در هر آسیب زانو اولین امری که رخ می دهد بوجود آمدن التهاب است. که این التهاب منجر به درد و تورم و کاهش توانایی حرکت مفصل زانو خواهد شد. شکستن این سیکل التهابی می تواند منجر به تسریع بهبودی و کاهش درد شود. برای این امر باید کارهای زیر صورت گیرد :

یکم :  استراحت به زانو

• استراحت سبب کاهش کشش های مکرر روی زانو می شود.
• استراحت سبب کاهش التهاب و جلوگیری از ورود آسیب بیشتر به زانو می گردد.

دوم :  یخ درمانی

• سبب کاهش تورم زانو می گردد و در هر نوع آسیب حاد و آسیب مزمن زانو کاربرد دارد.
• اغلب مولفان توصیه می کنند یخ درمانی 3-2 بار در روز و هر بار برای مدت 30-20 دقیقه صورت گیرد.
• از تماس مستقیم یخ با پوست بپرهیزید. می توانید کیسه حاوی یخ را در حوله قرار دهید و حوله را روی محل بگذارید.

سوم :  فشار موضعی به زانو توسط بانداژ محل

• فشار موضعی سبب کاهش تورم و تسریع بهبودی می شود.
• در برخی از آسیب های زانو بانداژ می تواند به قرار گیری صحیح کشکک سرجای خود و حفظ حرکات مناسب مفصل زانو کمک کند.

چهارم :  بالا نگه داشتن زانو

• سبب کاهش تورم و التهاب می گردد.
• بالا نگه داشتن سبب تخلیه مواد زائد و التهابی از زانو به سوی گردش خون مرکزی و کاهش التهاب می شود.

پنجم : استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ( NSAIDS )

• این داروها  در دوز کم سبب کاهش درد می شوند.
• این داروها در دوز بالاتر سبب کاهش التهاب هم می شوند.
• نمونه ای از این داروها عبارتند از : ناپروکسن و ایبوبروفن.
• چنانچه زخم معده یا اثنی عشر دارید یا قبلاً دچار خونریزی به هر دلیل شده اید قبلاً از مصرف این داروها حتماً با پزشک مشاوره کنید.

چه موقع به پزشک مراجعه شود

• هر گاه بعد از انجام برخوردهای اولیه که اشاره شد و یا استفاده از داروهای ضد درد بعد از 7-3 روز علائم شما ادامه یافت یا حتی بدتر شد حتماً‌ به پزشک مراجعه نمائید.
• هرگاه بدنبال آسیب به زانو قادر به راه رفتن روی زانو نبودید فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه نمایید چرا که احتمال بروز شکستگی زانو در این موارد بالاست و یک اورژانس به حساب می آید.
• تب به همراه درد زانو ( احتمال عفونت زانو )
• درد بسیار شدید و غیر قابل تحمل در زانو.
• زخم بزرگ یا عمیق در ناحیه زانو باشد.
• تورم زانو در افرادی که بیماری خونی دارند ( هموفیلی ) یا آنها که داروهای ضد انعقادی مصرف می کنند ( مثل وارفارین )

شرح حال

• درد در کجای زانوست ؟
• ماهیت درد چگونه است, درد تیز است یا گنگ و مبهم؟
• آیا آسیب قبلی در ناحیه زانو وجود داشته است یا خیر ؟
• چه حرکاتی درد را بهبود و چه حرکاتی آنرا تشدید می کند ؟
• آیا فرد مشکل طبی خاصی دارد؟
• میزان فعالیت روزانه وی چقدر است ؟
• چه داروهایی احتمالاً مصرف می کند ؟
• آیا حس در ناحیه پا و ساق نرمال است ؟
• آیا فرد تب داشته است یا خیر ؟
•  

رادیوگرافی و سی تی اسکن

• بر حسب شرح حال و معاینه پزشک امکان دارد برای بررسی شکستگی استخوانی احتمالی یا دررفتگی زانو و گاهی  برای بررسی برخی سطوح مفصلی یا  مشاهده  تغییرات تخریبی زانو   ( آرتروز ) عکس رادیوگرافی ساده درخواست کند.
• بندرت پزشک برای بررسی دقیق شکستگی یا دررفتگی امکان دارد سی تی اسکن درخواست کند.
• هم سي تي اسکن و هم رادیوگرافی ساده برای بررسی شکستگی های عادی هستند اما هر دوی آنها در بررسی و ارزیابی بافت نرم مفصل که شامل رباطها, عضلات و تاندونها و منیسک ها می باشند ناتوان هستند.

ام آر آی

• در مقایسه با سی تی اسکن, ام آر آی شکستگی های استخوانی را بخوبی نشان نمی دهد.
• در مقایسه با سی تی اسکن, ام آر آی برای بررسی رباطها و تاندونها بسیار عالی است.

آرتروسکوپی

• به مشاهده داخل مفصل زانو توسط دستگاه ویدئوئی می گویند.
• در این روش جراح توسط ابزاری خاص وارد حفره مفصلی زانو شده و آنرا بدقت بررسی میکند.
• در مواردی می توان اجسام زائد مثل قطعات شکسته غضروف که داخل فضای مفصلی مانده اند و سبب درد شده اند را با این روش تخلیه کرد.

جلوگیری از صدمات زانو

• لاغر اندام بمانید یا بهتر بگوئیم چاق نشوید. با حفظ وزن متعادل فشار بر روی زانوها کاهش و احتمال آسیب و آرتروز هم کاهش خواهد یافت.
• تناسب بدن خود را با انجام حرکات کششی و تقویت متناسب عضلات حفظ کنید. انجام حرکات کششی روی زانو قبل از ورزش به نحو قابل ملاحظه ای صدمات به زانو را کاهش می دهد.
• تقویت عضلات چهار سر رانی و پشت ران هر دو به کاهش آسیب های زانو کمک می کند.
• چنانچه درد مزمن زانو دارید شنا و ورزشهای آبی می تواند درد شما را بهبود بخشد, نیروی شناوری در آب سبب کاهش وزن و نیروی وارده به زانوها می شود.
• به بدن خود احترام بگذارید چنانچه كاري درد زانوی شما را ایجاد نموده یا بدتر می کند آنرا انجام ندهید.
• هرگاه خسته اید ورزش را ادامه ندهید, بسیاری از آسیبهای ورزشی هنگامی رخ می دهند که ورزشکار خسته است.
• استفاده از زانو بند در برخی ورزشها بسیار مفید است

تهیه و تنظیم:دکتر مسعود حمیدی (مربی کوهنوردی و مدرس کمیته پزشکی کوهستان فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی) - منبع: گروه کوهنوردی دامون بندر انزلی و با تشکر از کوه نیوز - گردآوری: دکنر حمید مساعدیان